اهل كفر، داشتن امكانات، بدست آوردن پیروزى ها و زندگى در رفاه خود را نشان شایستگى خود مى دانند، در حالى كه خداوند آنان را به دلیل آلودگى به كفر و فساد، مهلت مى دهد تا در تباهى خویش غرق شوند.
وَلاَ یَحْسَبَنَّ الَّذِینَ كَفَرُواْ أَنَّمَا نُمْلِی لَهُمْ خَیْرٌ لِّأَنفُسِهِمْ إِنَّمَا نُمْلِی لَهُمْ لِیَزْدَادُواْ إِثْمًا وَلَهْمُ عَذَابٌ مُّهِینٌ (آل عمران ـ 178)
و البته نباید كسانى كه كافر شدهاند تصور كنند اینكه به ایشان مهلت مى دهیم براى آنان نیكوست ما فقط به ایشان مهلت مى دهیم تا بر گناه [خود] بیفزایند، و [آن گاه] عذابى خفت آور خواهند داشت.
پیام های آیه:
1ـ كفر، مانع شناخت حقیقت است . «لا یَحْسَبَنَّ الَّذِینَ كَفَرُوا ...»
2ـ كوتاه یا بلند بودن عمر و زمان رفاه ، بدست خداست . «نُمْلِی لَهُمْ»، «نُمْلِی لَهُمْ»
3ـ همه ى انسان ها دنبال خیر هستند، لكن بعضى در مصداق اشتباه مى كنند. «لا یَحْسَبَنَّ»، «خَیْرٌ لِأَنْفُسِهِمْ»
4ـ مهلت هاى الهى، نشانه ى محبوبیّت نیست. «لا یَحْسَبَنَّ»، «خَیْرٌ لِأَنْفُسِهِمْ»
5ـ نعمت ها به شرطى سودمند هستند كه در راه رشد و خیر قرار گیرند ، نه شرّ و گناه. «إِنَّما نُمْلِی لَهُمْ لِیَزْدادُوا إِثْماً»
6ـ طول عمر مهم نیست ، بهره از عمر مهم است . «أَنَّما نُمْلِی لَهُمْ»
امام سجاد علیه السلام در دعاى مكارم الاخلاق چنین مى فرماید : خدایا! اگر عمر من چراگاه شیطان خواهد شد ، آن را كوتاه بگردان.
7ـ زود قضاوت نكنید ، پایان كار و آخرت را نیز به حساب بیاورید . «أَنَّما نُمْلِی لَهُمْ خَیْرٌ» ، «وَ لَهُمْ عَذابٌ مُهِینٌ»
8ـ رفاه و حاكمیّت ستمگران، نشانه ى رضاى خداوند از آنان نیست . چنان كه دلیلى بر سكوت ما در برابر آنان نمى باشد. «نُمْلِی لَهُمْ»، «لَهُمْ عَذابٌ مُهِینٌ»
9ـ عذاب هاى آخرت، انواع و مراحل متعدّد دارد «عَذابٌ أَلِیمٌ» در آیه قبل، و «عَذابٌ مُهِینٌ» در این آیه. (تفسیر نور ج 2)
تفسیر اجمالی:
به دنبال تسلیت و دلدارى به پیامبر صلی الله و علیه وآله نسبت به تلاش و كوشش بى حساب دشمنان حق در آیات گذشته ، خداوند در این آیه روى سخن را متوجه آنها كرده و درباره سرنوشت شومى كه در پیش دارند ، سخن می گوید (این آیه نیز در حقیقت بحث هاى مربوط به حادثه احد و حوادث بعد از آن را تكمیل می كند : زیرا یك جا روى سخن به پیامبر صلی الله و علیه وآله بود و یك جا به مومنان و در اینجا روى سخن به مشركان است.)
آیه فوق به آنها اخطار می كند كه هرگز نباید آنها امكاناتى را كه خدا در اختیارشان گذاشته و پیروزى هایى كه گاه گاه نصیبشان می شود و آزادى عملى كه دارند ، دلیل بر این بگیرند كه افرادى صالح و درستكار هستند و یا نشانه اى از خشنودى خدا نسبت به خودشان فكر كنند.
حضرت على علیه السلام درباره ى «إِنَّما نُمْلِی لَهُمْ لِیَزْدادُوا إِثْماً» فرمود: چه بسیارند كسانى كه احسان به آنان (از جانب خداوند)، استدراج و به تحلیل بردن آنان است و چه بسیارند كسانى كه به خاطر پوشانده شدن گناه و عیوبشان، مغرورند و چه بسیارند افرادى كه به خاطر گفته هاى خوب درباره آنان مفتون شدهاند. خداوند هیچ بندهاى را به چیزى همانند «املاء» مبتلا نكرده است
پاسخ به یك سوال:
آیه فوق، ضمناً به این سوال كه در ذهن بسیارى وجود دارد، پاسخ می گوید كه چرا جمعى از ستمگران و افراد گنهكار و آلوده این همه غرق نعمتند و مجازات نمى بینند؟
قرآن می فرماید: اینها افراد غیر قابل اصلاحى هستند كه طبق سنت آفرینش و اصل آزادى اراده و اختیار به حال خود واگذار شدهاند ، تا به آخرین مرحله سقوط برسند و مستحق حداكثر مجازات شوند.
به علاوه از بعضى از آیات قرآن ، استفاده مى شود كه خداوند گاهى به اینگونه افراد ، نعمت فراوانى می دهد و هنگامى كه غرق لذت پیروزى و سرور شدند ناگهان همه چیز را از آنان می گیرد تا حداكثر شكنجه را در زندگى همین دنیا ببینند ؛ زیرا جدا شدن از چنین زندگى مرفهى ، بسیار ناراحت كننده است چنان كه مى خوانیم:
فَلَمَّا نَسُوا ما ذُكِّرُوا بِهِ فَتَحْنا عَلَیْهِمْ أَبْوابَ كُلِّ شَیْءٍ حَتَّى إِذا فَرِحُوا بِما أُوتُوا أَخَذْناهُمْ بَغْتَةً فَإِذا هُمْ مُبْلِسُونَ: هنگامى كه پندهایى را كه به آنها داده شده بود، فراموش كردند در هاى هر خیرى بر روى آنان گشودیم تا شاد شوند، ناگهان هر آنچه داده بودیم از آنها باز گرفتیم ، لذا فوق العاده ناراحت و غمگین شدند. (انعام، آیه 44)
در حقیقت اینگونه اشخاص ، همانند كسى هستند كه از درختى ، ظالمانه بالا می روند ، هر قدر بالاتر می رود خوشحال تر می شود تا آن هنگام كه به قله درخت می رسد ، ناگهان طوفانى می وزد و از آن بالا چنان سقوط مى كند كه تمام استخوان هاى او در هم مى شكند.
خداوند افراد گنهكار را در صورتى كه زیاد آلوده گناه نشده باشند به وسیله زنگ هاى بیدار باش و عكس- العمل هاى اعمالشان، و یا گاهى به وسیله مجازات هاى متناسب با اعمالى كه از آنها سرزده است، بیدار مى سازد و به راه حق باز مى گرداند
بحث روایی آیه:
1ـ مجرمان دو گونه اند:
گروهى كه قابل اصلاحند و خداوند آنها را با موعظه و حوادث تلخ و شیرین ، هشدار داده و بیدار مى كند.
گروهى كه قابل هدایت نیستند ، خداوند آنها را به حال خویش رها مى كند تا تمام قابلیّت هاى آنان بروز كند.
به همین جهت امام باقر علیه السلام ذیل این آیه فرمود : مرگ براى كفّار یك نعمت است ، زیرا هر چه بیشتر بمانند زیادتر گناه مى كنند .(تفسیر نور الثقلین)
2ـ حضرت على علیه السلام درباره ى «إِنَّما نُمْلِی لَهُمْ لِیَزْدادُوا إِثْماً» فرمود : چه بسیارند كسانى كه احسان به آنان (از جانب خداوند) ، استدراج و به تحلیل بردن آنان است و چه بسیارند كسانى كه به خاطر پوشانده شدن گناه و عیوبشان، مغرورند و چه بسیارند افرادى كه به خاطر گفته هاى خوب درباره آنان مفتون شدهاند.
خداوند هیچ بندهاى را به چیزى همانند «املاء» مبتلا نكرده است . (تحف العقول ، ص 203)
آمنه اسفندیاری
کارشناس ارشد علوم قرآن و حدیث
بخش قرآن تبیان