ایام، ایام با برکت ماه مبارک رمضان است ؛ بهترین ایام برای گذشت و بخشش و این گذشت و بخشش حاصل نخواهد شد تا زمانی که غرور و تکبر و منیّت انسان از بین برود.
آیا تا به حال برای شما اتفاق افتاده که در یک صحنه یا موقعیتی ، خطاکار و کسی که مقصر بوده ، شما باشید ؟!
مصداق آن هم می تواند در خیلی از موقعیّت ها نمودار باشد ؛ در مسائل خانوادگی بین زن یا شوهر ، در رانندگی و یا در کوچه و بازار ...
اگر در این موقعیت شما در عین مقصر بودن شاکی بشوید و طرف مقابل را مورد مؤاخذه قرار بدهید ، شاید کار به جاهای باریک کشیده شود ...
به واقع چرا این نوع رفتارها از بعضی از ما آدم ها دیده می شود؟!
رفتاری طلبکارانه و حق به جانب ...
شاید یکی از مهمترین دلایل و ریشه ی این کارها یک نوع قبول داشتن خود و نوعی غرور و تکبر در درون انسان است که نتیجه اش هم گاهاً عواقب جبران ناپذیری را به بار می آورد .
چرا از گفتن یک ببخشید و عذر خواهی کوچک فرار می کنیم ، لفظی که می تواند جلوی آتش بسیاری از جرایم را بگیرد .
در جراید و روزنامه ها از این دست داستان ها زیاد گفته شده ، مثلاً درگیری کوچک که با یک عذر خواهی می توانست تمام شود ، اما به علت نبود گذشت و یا حتی تکبر و خودخواهی منجر به قتل و حوادث دیگری شده است.
راستش را بخواهید داستان تکبر سر دراز و ریشه ای کهنه دارد ؛
وقتی خداوند از ملائکه خواست تا در برابر آدم سجده کنند ، همه سجده کردند جز ابلیس ، ابلیس مبتلا به تکبر و خود بزرگ بینی شده و فکر می کرد که از نظر خلقت و آفرینش از آدم بهتر است. [بقره:34]
این نخستین گناهی بود که در جهان به وقوع پیوست ، گناهی که سبب شد فردی همچون ابلیس که سالیان دراز و به تعبیر امیر مومنان علی ـ علیه السّلام ـ در خطبه قاصعه شش هزار سال خدا را عبادت کرده بود ، به سبب تکبر و غرور و به دلیل انحرافات فکری ، تمام عبادات و اعمال او بر باد رفت و از آن مقام والا که همنشین با فرشتگان و مقام قرب خدا بود ، یکباره سقوط کرد و درست به همین دلیل خدا او را خوار و ذلیل و پست گردانید . [ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغه، ج 13، ص 127]
آخوند همدانی می گوید: در سفری که به مشهد رفتم خدمت ملاحسنعلی نخودکی رسیدم و از ایشان تقاضای موعظه کردم. آقا فرمودند: «مرنج و مرنجان» آخوند همدانی می گوید: به آقای نخودکی گفتم، مرنجانش راحت است، خب آدم کسی را اذیت نمی کند، اما مرنج را متوجه نمی شوم، یعنی چه؟ چطور کسی به من فحش داد نرنجم، یا مالم راخورد یا غیبتم را کرد ... آقای نخودکی فرمودند: «خودت را کسی ندان!»
در حکایتی معروف آمده است که:
شخصی سوار بر اسب به کنار نهری رسید هر چه سعی و تلاش کرد اسب از نهر عبور نکرد ، بزرگی به او گفت : آب را گل آلود کن . پس از این کار ، سوار دید که اسب از نهر عبور کرد.
علت را از بزرگ پرسید . بزرگ گفت : چون اسب تصویر خود را در آب می دید حاضر نمی شد پا روی خودش بگذارد.
و این همان غرور و تکبر در درون انسان است.
همانطوری که در نصیحت لقمان به فرزندش که در قرآن آمده : «وَ لا تُصَعِّرْ خَدَّكَ لِلنَّاسِ وَ لا تَمْشِ فِی الْأَرْضِ مَرَحاً إِنَّ اللَّهَ لا یُحِبُّ كُلَّ مُخْتالٍ فَخُور [لقمان/18] روی خود را از مردم به تکبر بر مگردان ، در زمین متکبرانه راه نرو ، زیرا خداوند هیچ متکبری را دوست ندارد.»
همچنین در سوره فرقان آیه ی 63 اولین نشانۀ بندگان خوب خدا را حرکت متواضعانۀ آنها دانسته است.
پس باید برای بنده ی خوب خدا شدن هم که شده این صفت را از خودمان دور کنیم و چه زمانی بهتر از ماه مبارک رمضان!
از کبر و غرور در خود نشانه هایی می بینی؟
1ـ آنکه چون با امثال و نزدیکان خود در مسئله ای گفتگو کنی اگر حق بر زبان ایشان جاری شد و تو بر خلاف بودی ؛ و اعتراف به آن نمودی و شکرگزاری [تشکر] نمودی معلوم است تواضع داری وگرنه مبتلا به کبر و غرور هستی.
2ـ اگر در سلام کردن پیشی گرفتن بر فرد سنگین نباشد و اگر مضایقه نماید متکبر خواهد بود.
3ـ اگر فرد می خواهد در راه رفتن در کوچه و بازار کسی همراه او باشد و کسی در پیش او بایستد این نشانه کبر می باشد.
راهکار هایی برای دست یافتن به تواضع و درمان کبر
راهکار علمی :
به شناخت خود و نفس خود بپردازد و معرفت به خود بیابد و از شناخت خود به معرفت خداوند برسد : زیرا وقتی انسان خود را بشناسد که از یک آب گندیده به دنیا و به وجود آمده و چند صباحی در این دنیا می ماند ، و در هنگام مرگ نیز یک لاشه ای است که از خود هیچ اختیاری ندارد ، می باشد ، دیگر به خود حقی نمی دهد و جایی برای تکبر ورزیدن نمی بیند.
علی ـ علیه السّلام ـ می‌فرماید: «عَجِبْتُ للمتکبّرِ الّذی کان بالأمیس نطفةً و یکونُ غَداً جِیفةً» [مجلسی، بحار الانوار، ج 78، ص 94] تعجب می کنم از آدم متکبر ، کسی که دیروز نطفه ای بیش نبود و فردا هم مرداری بیش نخواهد بود ، و در عین حال تکبر می ورزد.
شخصی سوار بر اسب به کنار نهری رسید هر چه سعی و تلاش کرد اسب از نهر عبور نکرد، بزرگی به او گفت: آب را گل آلود کن. پس از این کار، سوار دید که اسب از نهر عبور کرد. علت را از بزرگ پرسید. بزرگ گفت: چون اسب تصویر خود را در آب می دید حاضر نمی شد پا روی خودش بگذارد. و این همان غرور و تکبر در درون انسان است
راهکار عملی:
درس گرفتن از رفتار اهل بیت علیهم السلام
شخصی در حمام ، امام رضا (علیه السلام) را نشناخت و از ایشان خواست تا او را کیسه بکشد ، حضرت بدون معرفی خود و با کمال وقار تقاضای او را قبول کرد همین که آن شخص حضرت را شناخت ، شروع به عذر خواهی کرد ، حضرت او را دلداری دادند. [بحارالانوار، ج49، ص99]
درس گرفتن از سیره و روش علما
آخوند همدانی می گوید: در سفری که به مشهد رفتم خدمت ملا حسنعلی نخودکی رسیدم و از ایشان تقاضای موعظه کردم.
آقا فرمودند: «مرنج و مرنجان»
آخوند همدانی می گوید: به آقای نخودکی گفتم ، مرنجانش راحت است، خب آدم کسی را اذیت نمی کند ، اما مرنج را متوجه نمی شوم ، یعنی چه؟ چطور کسی به من فحش داد نرنجم ، یا مالم را خورد یا غیبتم را کرد ...
آقای نخودکی فرمودند: «خودت را کسی ندان!» [بدیع الحکمه یا لطایف حکیمانه، حکمت 38، ص98]
این بزرگترین درس برای انسان است، وقتی خودش را کسی حساب نکند ، و تواضع به خرج دهد و از کبر و غرور دوری کند از حیله های شیطان در امان و از عواقب خطرناک خشم به دور می ماند.
البته تواضع کردن در صورتی که در مقابل یک فرد متکبر و از خود راضی باشد مناسب و پسندیده نیست ؛ زیرا تواضع و فروتنی در اینجا باعث ذلت شخص و موجب گمراهی و بیشتر شدن تکبر طرف مقابل می باشد.
به امید آنکه در این ایام مبارک صفت رذیله کبر و غرور را از خود بزداییم تا انشالله اول آرامش درون را برای خود و بعد مسکّن و آرامشی برای دیگران و جامعه باشیم.
فرآوری: زهرا اجلال
بخش قران تبیان