زندگی مادی مملو از علل و عواملی است که خواه ناخواه موجب اندوه و ناراحتی فرد می گردد. گاه مقتضیات جهان مادِی، از قبیل فانی بودن آن، موجب اندوه و ناراحتی است و گاه اندوه پدید آمده به سبب عدم اجرای فرامین الهی و غرق شدن در دنیاست.
این نوع از اندوه ها، به جهت آنکه مانع رشد و پیشرفت شخص می شوند و او را به انزوا و ایستایی می کشانند، به عنوان ناراحتی های مضر شناخته شده اند در حالیکه گاه پاره ای از غم ها، سبب رشد و تعالی شخص می شوند. مانند اندوهی که فرد به سبب ابتلاء به گناهان بدان دچار می شود که چنین اندوه و ناراحتی ای عاملی است بازدارنده از ارتکاب به گناهان.
اما عامل بوجود آورنده ی غم بی حاصل، هر چه که باشد، در متون دینی راهکارهایی برای رهایی از آن بیان شده است. راهکارهای درمان کننده ی اندوه شامل راهکارهای روحی و جسمی می شود.
برای مثال: نظافت لباس و سر از جمله راهکارهای جسمی برطرف کننده ی اندوه به شمار می آیند.
اما عمده ی راهکارهای اندوه زدا به روح آدمی مرتبط اند که در ادامه برخی از این راهکارها بیان شده است.
1- بهره مندی از یقین
شک و تردید به وعده های الهی موجب اضطراب و نگرانی می گردد. بنده ای که به پروردگارش یقین ندارد، و وعده هایش را باور نمی کند دائما مضطرب است که اگر وعده های پروردگارش(نعوذ بالله) محقق نشود چه کند.
برای مثال شخصی که به روزی رسان پروردگارش یقین دارد و میداند که روزی دهی به بندگان، از وعده های حتمی خداوند است . هیچ گاه غم روزی نمی خورد و ترس از بهره مند نشدن از روزی به سر اغش نمی آید.
چنانکه امام صادق (علیه السلام) فرموده است: «عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ سِنَانٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: إِنَّ اللَّهَ بِعَدْلِهِ وَ حِكْمَتِهِ وَ عِلْمِهِ جَعَلَ الرَّوْحَ وَ الْفَرَحَ فِی الْیَقِینِ وَ الرِّضَا عَنِ اللَّهِ وَ جَعَلَ الْهَمَّ وَ الْحَزَنَ فِی الشَّكِّ فَارْضُوا عَنِ اللَّهِ وَ سَلِّمُوا لِأَمْرِهِ ؛( بحار الانوار، ج 8، ص152 ) امام صادق علیه السلام : خداوند ـ از روى عدالت و حكمت و علم خود ـ آسایش و شادمانى را در یقین و رضایت از خدا قرار داد و غم و اندوه را در شکّ و نارضایتى [از او] ؛ پس، از خدا راضى باشید و در برابر فرمان او گردن نهید .»
زمانه، دو روز است: روزى با توست و دیگر روز ضد تو . اگر با تو بود، سرمست مشو و اگر ضد تو بود، صبر کن چرا که هر دوی آنها می گذرند
2- شناخت دنیا و تدبیر هنگام روبرو شدن با آن
تمایل انسان ها به گذرا نبودن خوشی و لذت های دنیایی از یک سو، و ناپایداری و گذرا بودن لذت های آن، از سویی دیگر، سبب ایجاد ناراحتی و اندوه می شود. هر آنچه در دنیاست اعم از، لذت و سختی در حال گذر است. دنیا گاه به انسان رو می نماید و گاه از او رخ بر میدارد. آنکه دنیا را به خوبی شناخته و ناپایدار بودنش را میداند از ناراحتی هایش اندوهناک نمی شود و با شادیش سرمست نمی گردد. امام علی (علیه السلام) می فرمایند: «وَ قَالَ الدَّهْرُ یَوْمَانِ یَوْمٌ لَكَ وَ یَوْمٌ عَلَیْكَ فَإِنْ كَانَ لَكَ فَلَا تَبْطَرْ وَ إِنْ كَانَ عَلَیْكَ فَاصْبِرْ فَكِلَاهُمَا عَنْكَ یَمْضِى؛ زمانه، دو روز است: روزى با توست و دیگر روز ضد تو. اگر با تو بود، سرمست مشو و اگر ضد تو بود، صبر کن چرا که هر دوی آنها می گذرند.(کنز الفوائد، محمد علی کراچکی، ج1، ص61)
امام صادق علیه السلام: هرگاه از سوى حاكمان، یا دیگران اندوهى به تو رسید، ذِكر «لا حول و لا قوّة الاّ باللّه (هیچ قوّت و قدرتى مگر به اتّكاى خدا نیست)» را فراوان بگو؛ كه آن كلید گشایش است و گنجى از گنجهاى بهشت»
3- استمداد از خداوند
اذکار وارد شده در دین، اثرات متفاوتی دارند. پاره ای از اذکار در هر حال سفارش شده اند. اما برخی از آنها مختص حالتی خاص اند و یا در حالی خاص اثر گذارند. اینکه هر ذکر کجا و چطور باید مورد استفاده قرار گیرد علمی است که در اختیار اولیای الهی قرار داده شده است. در این میان گفتن ذکر شریف «لا حول و لاقوه الا بالله» در هنگام اندوه و ناراحتی از سوی معصومین (علیهم السلام) سفارش شده است.
امام صادق (علیه السلام) در این باره می فرمایند: «الإمامُ الصّادقُ علیه السلام: إذا حَزَنكَ أمرٌ مِن سُلطانٍ أو غَیرِهِ فأكْثِرْ مِن قَولِ : «لا حَولَ و لا قُوّةَ إلاّ باللّه ِ»؛ فإنَّها مِفتاحُ الفَرَجِ، و كَنزٌ مِن كُنوزِ الجَنّةِ امام صادق علیه السلام: هرگاه از سوى حاكمان، یا دیگران اندوهى به تو رسید، ذِكر «لا حول و لا قوّة الاّ باللّه (هیچ قوّت و قدرتى مگر به اتّكاى خدا نیست)» را فراوان بگو؛ كه آن كلید گشایش است و گنجى از گنج هاى بهشت.»(بحار الانوار/ف محمد باقر مجلسی، ج75، ص200، ح29)
همان گونه که از کلام معصوم بر می آید، ذکر شریفه «لاحول و لاقوه الا بالله» سبب از بین رفتن اندوه و ناراحتی می شود.
درک درست از حیات مادی، در کنار بکار گیری راهکارهایی که در دین برای از بین بردن اندوه بیان شده است سبب می شود تا بتوان اندوه و ناراحتی هایی که در هر حال دامن گیر اشخاص در طول زندگی شان است تحت کنترل فرد قرار گیرد و این ناراحتی ها مانع رسیدن او به پیشرفت و ترقی در امور دنیوی و اخروی اش نگردند.
زینب فیاضی
کارشناس ارشد تفسیر
بخش اخلاق و عرفان اسلامی تبیان