«سبحان الله» منزه دانستن ذات اقدس حق از هر عیبی است. «الحمدلله» منزه دانستن او از هر ناپسندی است و «لا اله الا الله»، تنزیه او از هر گونه شریک و همتاست. «الله اکبر» تنزیه او از هر گونه محدودیت و توصیف ناقص است. بنابراین، تحمید، تهلیل و تکبیر، خود نوعی تسبیح بلکه سرور همه تسبیح ها هستند.

در رکعت سوم و چهارم نمازهای واجب، ذکر تسبیحات اربعه تشریع شده است. به این دلیل این ذکر را تسبیحات اربعه نام نهاده اند؛ زیرا در عبارت تسبیحات اربعه چهار مرتبه بهترین تسبیح ها مورد توجه و تکرار نمازگزار قرار می گیرند.

پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمود: «سبحان الله، و الحمد لله، و لا اله الا الله، و الله اکبر سید و سرور همه تسبیح ها هستند».

ممکن است بپرسید چرا این ذکرهای چهارگانه را «تسبیحات» اربعه نام نهادند، در حالی که تنها ذکر اول تسبیح است و بقیه ذکرها تحمید و تهلیل و تکبیرند. پاسخ این است که تسبیح، منزه دانستن خدای تعالی است. بنابراین، هر ذکری که ذات مقدسش را از نقصی مبرا کند، تسبیح است و هر یک از ذکرهای یادشده از چنین محتوایی بهره مندند.

«سبحان الله» منزه دانستن ذات اقدس حق از هر عیبی است. «الحمدلله» منزه دانستن او از هر ناپسندی است و «لا اله الا الله»، تنزیه او از هر گونه شریک و همتاست. «الله اکبر» تنزیه او از هر گونه محدودیت و توصیف ناقص است. بنابراین، تحمید، تهلیل و تکبیر، خود نوعی تسبیح بلکه سرور همه تسبیح ها هستند.

از کنار هم قرار گرفتن این چهار ذکر الهی مجموعه ای باارزش به دست می آید؛ زیرا اصول تنزیه خدای سبحان، در تسبیح، تحمید، تهلیل و تکبیر است که نمازگزار به همه آنها زبان می گشاید و محتوای اعتقادی و توحیدی خود را در ارتباط با خالق یگانه، به وسیله آنها بیان می دارد.

جامعیت تسبیحات اربعه، در سلامت اعتقاد و حفظ باورهای دینی نمازگزار نقش اساسی دارند. این باورها تضمین کننده انجام اعمال صالح و پرهیز از محرّمات اند. همچنین سبب می شود نمازگزار از خدا بترسد و به او دل ببندد و آینده خود را روشن ببیند.

امام صادق علیه السلام فرمود: پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله به مردم سفارش می کرد سپرهای خود را به دست گیرید. گفتند: «یا رسول الله! دشمنی آمده است؟» فرمود: «خیر، ولی سپرهای خود را در برابر آتش در برگیرید.» گفتند: «یا رسول الله سپرهای ما از آتش چیست؟» فرمود: «سبحان الله و الحمد لله و لا اله الا الله و الله اکبر». (مستدرک الوسائل، ج 5، ص 326)

امام خمینی(ره):

در رکعت سوم و چهارم می تواند سه مرتبه تسبیحات اربعه بخواند و اگر یک مرتبه هم تسبیحات اربعه بگوید، کافی است.

(توضیح المسائل، 1383، ص 136، م 1005)

آیة الله اراکی(ره):

در رکعت سوم و چهارم می تواند سه مرتبه بگوید و اگر یک مرتبه بگوید کافی است.

(توضیح المسائل، 1372، ص 183، م 997)

(مسائل الواضحه، 1372، ج1، ص 178، م 997)

آیة الله بهجت(ره):

اگر تسبیحات اربعه را یک مرتبه بگوید بنابر اقوی (احتیاط واجب) کافی است، ولی سه مرتبه گفتن آن فضیلت بیشتر دارد و موافق احتیاط است.

(توضیح المسائل، 1384، ص 163 م 828)

آیة الله تبریزی(ره):

در رکعت سوم و چهارم فقط می تواند یک مرتبه بگوید و بهتر آن است که سه مرتبه بگوید.

(توضیح المسائل، 1383، ص 155، م 1014)

آیة الله خامنه ای(دام ظلّه):

یک مرتبه کافی است هر چند احتیاط این است که سه مرتبه گفته شود.

(اجویة الاستفتائات،1384، ص 105، م 483)

آیة الله خوئی(ره):

یک مرتبه کفایت می کند و احتیاط مستحب در سه مرتبه گفتن است.

(منهاج الصالحین، ج1، ص 165، م 625)

آیة الله سیستانی(دام ظلّه):

یک مرتبه کفایت می کند و احتیاط مستحب در سه مرتبه گفتن است.

(منهاج الصالحین، 1426، ج1، ص 211، م 625)

آیة الله شبیری زنجانی(دام ظلّه):

می تواند یک مرتبه بگوید و احتیاط مستحب آن است که سه مرتبه بگوید.

(توضیح المسائل، 1384، ص 240، م 1014)

 آیة الله صافی گلپایگانی(دام ظلّه):

در رکعت سوم و چهارم گفتن یک مرتبه تسبیحات کافی است و احتیاط مستحب آن است که سه مرتبه بگوید.

(توضیح المسائل، 1385، ص 202، م 1014)

آیة الله فاضل لنکرانی(ره):

احتیاط واجب آن است که تسبیحات اربعه را سه مرتبه بگوید

(احکام الواضحه، ص 152، م 629)

آیة الله گلپایگانی(ره):

یک مرتبه کفایت می کند اگر چه احتیاط مستحب است که سه مرتبه بگوید.

(توضیح المسائل، ص 176، م 1014)

(هدایة العباد، ص 153، م 777)

آیة الله مکارم شیرازی(دام ظلّه):

می تواند سه مرتبه تسبیحات اربعه بگوید اگر چه یک مرتبه هم کافی است.

(توضیح المسائل، 1383، ص 173، م 918)

آیة الله نوری همدانی(دام ظلّه):

یک مرتبه کفایت می کند، اگر چه احتیاط مستحب در سه مرتبه گفتن است.

(توضیح المسائل، 1383، ص 207، م 1006)

آیة الله وحید خراسانی(دام ظلّه):

تسبیحات اربعه را می توان یک بار گفت احتیاط مستحب آن است که سه مرتبه بگوید.

(توضیح المسائل، 1379، ص 382 م 1014)

فرآوری: آمنه اسفندیاری 

بخش احکام اسلامی تبیان