از جهت تعالی و کسب علم و رسیدن به مدارج علمی خوب است ولی از باب اینکه حریص باشد که در آن بماند ، خوب نیست. باید ببیند چرا می خواهد بماند؟
اگر مهلت بیشتر می خواهد که اندوخته بیشتری داشته باشد این خوب و مناسب است اما صرف ماندن در دنیا و حرص بر آن مذموم است.
امیرمومنان علی (علیه السلام) تعبیر بسیار جالبی در تعریف حرص دارد، هنگامی كه از ایشان پرسیدند حرص چیست؟ فرمود: حرص آن است كه انسان چیز كمی را جست و جو كند در برابر چیز بسیاری كه از دست می دهد!
بارها شده افراد مسنی را دیده‌ایم كه بعد از 80-70 سال عمری كه از خدا گرفته‌اند هنوز كه هنوز است حرص مال دنیا را می زنند. شاید میلیارد‌ها ثروت و دارایی جمع كرده‌اند اما طوری دنبال ریال و دلار به نرخ روزند كه شب و روز را نمی شناسند. خواب و خوراك هم ندارند. با اینكه می دانند چند صباحی بیشتر زنده نیستند دست از عطش سیری ناپذیرشان برای دنیا طلبی بر نمی دارند. آدم را یاد بیماری استسقاء و جوع می اندازند كه نه آب و نه خوراك هیچ كدامشان درد تشنگی و گرسنگی مرضشان را چاره نمی كنند.
عطشی سیری ناپذیر برای جمع كردنی كور و بی هدف. مثل تشنگانی كه هر چه از آب شور دریا می خورند تشنه تر می شوند، نه دریا دریا آب، سیرابشان می كند نه خوردن تمام دنیا.
حرص مانند بسیاری از مشكلات مشابه اش نخستین نقطه‌ای را كه از كار می اندازد عقل آدمی است. عقل كه از كار افتاد هدف و منطق از افعال آدم گم می شود.
این است كه شخص از یاد می برد كه پول و مال دنیا را برای چه می خواهد. فقط حرص می زند. یادش می رود كه پول برای آسایش و آرامش زندگی است نه اینكه آسایش و آرامش زندگی، فدای پول. بیش از همه خودش را رنج می دهد و حتی بهره ای از دارایی ای كه دارد هم نمی برد و غالباً آن را برای وراثش به ارث می گذارد و این از همه بدتر است.
این است كه حضرت علی (علیه السلام) فرمود: حرص، مركب خستگی و تعب است. (فهرست غرر، ص 60)
و انسان حریص، همواره فقیر و نیازمند است اگرچه مالك تمام ثروت های جهان گردد. (فهرست غرر، ص 61)
وابستگی به حیات دنیا برای کسب فرصت برای ازدیاد توشه آخرت مثبت است.
این عبارت دعای مکارم اخلاق است که حضرت از خدا می خواهند:
خدایا عمر من را تا موقعی که عمر من تقدیم به طاعت تو می شود طولانی کن اما اگر یک موقع عمر من چراگاه و مرتع شیطان شود و من را به آن سمت می برد من را قبض کن و ببر.
عمر دنیا به استقلال نباید محبوبیتی برای انسان داشته باشد انسان باشد، درست مثل اینکه کسی نمی گوید دانشگاه بده، صندلی دانشگاه بده! اگر کسی مراقب باشد و از این صندلی و موقعیتی که پیدا کرده درست بهره برداری کند بسیار هم شایسته و بایسته است.
بنابر این تلاش برای زندگی دنیا، داشتن امکانات دنیوی در حد معقول و درست مانعی ندارد و آن چیزی که منع شده است دلبستگی به این مکان و جایگاه است.
حرص است که مذموم است و آدمی را از هدف اصلی باز می دارد.
به دنیا نیز این گونه نگاه کنیم؛ تنها برای رسیدن به هدف اصلی تلاش کنیم و آن را همچون نردبانی بدانیم که عاقبت آن را از زیر پای انسان می کشند؛ هر که بالاتر رود و طمع بیشتری به آن داشته باشد، به هنگام سقوط آسیب بیشتری می بیند، انسان حریص کسی است که از پله های این نردبان با شیفتگی و حرص بالا می رود اما نمی داند که عاقبت زین نردبان افتادن است.
به خدا اطمینان كنید
امام علی (علیه السلام) ریشه حرص را چنین بیان فرموده‌اند: «بنای آزمندی و بخل بر شك و كم اعتمادی به خدا استوار است.» (میزان الحکمة، ج3، ص 26) گاهی اگر به قدر اثر یك داروی مسكن به خدا اطمینان كنیم دچار بسیاری از ترس هایمان نمی شویم.
زمانی حرص می زنیم كه احساس نیاز به بیشتر و بیشتر داشته باشیم یا از كمبودی در ترس و هراس. اما اگر بدانیم سهم ما محفوظ و روزی ما مقدر است و با تلاش معقول به آن می رسیم دیگر حرص زدن الكی، برایمان یك خود آزاری بی معنا می شود.
امام حسین (علیه السلام) می فرمایند: «نه خودداری از حرام و ناپسند، مانع روزی می شود و نه حرص، روزی بیشتر می آورد، چرا كه روزی تقسیم شده و اجل حتمی است و حرص (تنها) به سوی گناه می كشد.» (اعلام الدین، ص 428)
به خدایمان كمی بیشتر اطمینان كنیم.
با حرص لجبازی كنید
امام علی (علیه السلام) فرموده‌اند: از حرص، با قناعت انتقام بگیر، چنان كه با قصاص از دشمن انتقام می گیری. (كافی، ج2، ص 138، ح3) دوای درد حرص قناعت است.
وقتی می دانیم سیر شدن در مرام حرص نیست پس این راه را با خوراك دادن به او نمی شود به آخر رساند. باید در این مسیر یك سر و ته كرد و بر عكس راه رفته را پیمود.
باید یك قاعده همیشگی را به یاد داشته باشیم كه كلّاً رفتار نفس آدمی مثل رفتار آتش است. هرچه خوراك هیزمش را بیشتر فراهم كنی شعله های تقاضایش بیشتر می شود.
سعی نكنید آتش شعله های حرص را هم را با هیزم بیشتر خاموش كنید. هرچه بیشتر به او بدهید بیشتر می خواهد. اگر می خواهید دست از سرتان بردارد گوش به حرفش ندهید. اگر چه لجبازی كردن معمولا كار خوبی نیست اما به عنوان یك فرجه خوشایند، تا دلتان بخواهد می توانید با نفستان و در این مورد با حرص لجبازی كنید. هر چه بیشتر خواست، كمتر بهش بدهید. مطمئن باشید اینطور است كه مطیع امر شما می شود.
به قول مولانا:
تو گاو فربه حرصت به روزه قربان كن كه تا بری به تبرك هلال لاغر عید
آرامش را جایگزین بی تابی كنید
ثروتمندان زیادی را دیده ایم كه پول دارند اما آرامش ندارند. دارایی دارند اما آسایش ندارند. امام صادق (علیه السلام) می فرمایند: حریص از 2خصلت محروم شده و در نتیجه 2 خصلت را با خود دارد: از قناعت محروم است و در نتیجه آسایش را از دست داده است، از راضی بودن محروم است و در نتیجه یقین را از دست داده است. (خصال ص 69 - وسایل الشیعه ج 16، ص 20، ح 20856)
اگر به دنبال ثروت واقعی هستید باید آن را در آرامش و آسایش جست و جو كنید و اگر پول و دارایی، این دو را از شما بگیرند نقض غرض كرده‌اند، پس راه را گم نكنید.
فرآوری: زهرا اجلال
بخش قرآن تبیان